Daisy - Нэг өдөр

Daisy-Мөрөөдлийн эхлэл (Их завсарлага)
Daisy-Хайр минь (Их завсарлага)

Хүн чанар

Хүн болгонд өөрийн гэсэн үнэ цэнэ, ертөнцийг үзэх үзэл, хүн чанар байдаг. Харин тэрхүү үнэлэмж, үнэ цэнэ нь аюулд орсон тохиолдолд хүн амиа хорлох эсрэгээр бусдыг хөнөөхийг завддаг юм уу гэж бодогдоод байдгийн. Ямар нэгэн хувь хүн, албан байгууллага, үндэстний үнэ цэнэ нь хувиа хичээх үзлээ даван гарч чадаагүй цагт тэрхүү этгээд зөвхөн өөрийгөө хорлоод зогсохгүй нэг завин дээр буй бүх хүнээ далайн хүйтэн ус руу унагаж байгаа хэрэг юм уу даа гэж бас бодно. Тэр завин дээр нь та, би, таны гэр бүл, найз нөхөд, эмээ, өвөө бүгд бий. Мөн тэр завин дээр таны үнэтэй хаус, тансаг машинууд, чамин гар утаснууд, үнэт эдлэлүүд чинь цөм бий. Завь хөмөрсөн л бол бүгд гүн ёроол бүхий харанхуй далай руу живэн алга болно.
Хүн төрөлхтөний шунал тачаал хязгааргүй юм л дөө. Ядаж байхад тэрэн дундаа “юм үзээгүй Монголчууд бидний” аяглаж буй царайг. Тэр хэмжээгээрээ бид амьдран буй байгаль дэлхий, хүрээлэн буй орчноо өөрсдийн тааллаар байлгахын төлөө бүхнийг умартан хичээхий нь яана. Харамсалтай нь чадаж байна. Тэр ч байтугай хүн төрөлхтөн цаг хугацааг хүртэл захирахыг эрмэлзэн өдөр шөнөгүй ажиллаж байна. Өндөр технологийн хүчээр хүн дэлхийн аль ч өнцөгт 48 цагийн дотор хүрэх “чадвартай” болчихжээ. Жилийн тоотой хэдэн саруудад ургадаг ургамал, жимсийг асар том хүлэмж, хүчтэй химийн бордоогоор хоногийн 24 цагийн турш ургуулж нэгэнтээ чаддаг болсон байна. Хоорондоо эрхтэн шилжүүлэн суулгадаг болж. Энэ мэтээр хиймэл ертөнцийн эхлэл аль хэдийн тавигдчихаж. Тун удахгүй бүх хүн үхэшгүй мөнх амьдрахыг хүснэ. Алтан загасны шуналт эмгэний хүслийг хөөрхий жараахай чадлаараа л биелүүлээд байгаа нь тэр юм шиг.
Зугаа цэнгээний томоохон төв болох Лас Вегас хотын нүд эрээлжилмээр шөнийн хурц гэрлүүд нь хүн болон амьтад, жигүүртэн шувуудын цаг хугацааны мэдрэмжийг аль хэдийн алга хийсэн байна гэж баримтат киногоор гарч байхыг үзлээ саяхан. Үүрээр жиргэдэг шувуу, тахианууд шөнө дунд жиргэн донгодох болж тэр байтугай олон мянган гэрлийн халуунаас болж намартаа навчсаа гөвдөг модод хүртэл “нүцгэлэх” шаардлагагүй болж улирлын мэдрэмжгүй болсон байна. Таныг нэг хувцастай хэдэн жил байлгавал үнэр танар чинь дийлдэхээ байж өвчний үүр болж эхэлнэ биз дээ? Мод хэлгүй болохоор бурханд л гомдохоос өөрийг хийж үл чадах байх зайлуул.
Бидний амьдарч байгаа дэлхий маань хүн дүүрэн чихсэн ямбий микро шиг “ачаалал”-аа даахаа больж байна. Эх дэлхийн “амаржийн”, тоормозны накладка гэж авах юмгүй болсон. Жаахан “донсолгоо” таарангуут тэр чигээрээ цунами, хар салхи үүсгэн сэгсчиж, гэнэтийн саад замд харагдвал тоормозоо барьж чадалгүй очоод мөргөөд эхэлжээ зайлуул. Хүн нь дүүрсэн микронд өвөр дээрээ сууж "zip"-лэгдэх нь стандарт болсон шиг дэлхийн хүн төрөлхтөн талаар нэг тарж биш, тэнгэр баганадсан байшингуудад сансар өөд тэмүүлэн “шопроодлон” өдөр хоногийг элээх хэвийн үзэгдэл. Тэрбум гаран хөршөө тэжээж, хувцаслаж, тансаг амьдруулахын тулд та бид хүний гар хүрээгүй ойг хайр найргүй цавчин газар гарган, алт, зэсний төлөө дэлхийн гэдсийг онгичин гол мөрнийг нь хатааж, амьтан, ургамлын аймгийг нь бүлэглэн устгаад бараг дуусах нь дээ, харамсмаар. Хятадад идэх юм олдохоо болиод тэр үү, бусдаас ялгарч тансаглахын тулд тэр үү бүү мэд хүний ураг хүртэл иддэг болсон гэх мэдээ уншив интерэтээс.
Хүний хязгааргүй хэрэгцээг хягзаарлагдмал нөөцөөр хангах шинжлэх ухааныг эдийн засаг хэмээнэ гэж олон жилийн өмнө сургуульд заалгуулж байсан. Нөөцөд хязгаар гэж нэг юм байдаг юм гэдгийг өдгөө хүн бүр сайтар ойлгож эхэлж буй гэж найдаж байна. Та энд алтан гинж авч зүүж байх хооронд цаана чинь 5 хүүхэд өлбөрч үхэж байх юм. Та бидний хүсэл мөрөөдлийн хязгаар болсон өндөр хөгжилтэй орнуудын тансаг хэрэглээнд хүрэхээр тэмүүлж буй хэт хурдацтай хөгжил нь байгаль дэлхийн тэнцвэрийг алдагдуулж, дэлхийн дулаарлыг үүсгээд нилээд удаж байна. Цагийн Хүрдээр хэзээ ч билээ ярьж байна билээ. Дэлхийн дулаарлаас болж 200 гаруй шинэ халдвар өвчин гараад байна. Үүний 70% нь хүн гэдэг амьтанд шууд халдварладаг гэсэн шүү. Хүний өвчин дуусаад (нүдний ханиадыг эс тооцвол) амьтдын өвчин эхэлжээ. Гахайн ханиад, шувууны ханиад, тарваган тахал, хижиг, үхрийн боом, араатан чоно, тэжээвэр малын галзуу, шүлхий өвчнүүд, гар, хөл, амны өвчин . . . гээд л хөвөрч байна. ДОХ-ийн вирус анх шампанзе сармагчингаас үүсэлтэйг эрдэмтэд батлаад тэрүүгээр нь дэлхийн хэдэн сая хүн халдварлагдаад талийгч болоод байж байна. Хүнтэй хамгийн ойр байдаг нохой, муурны өвчин гарвал та бид ташраараа үхэх нь гарцаагүй хэхэ.
Алтан загас уурлаад хүн төрөлхтөнийг тэр чигээр нь сөнөөлгүй харин ч хүй нэгдлийн үе рүү буцаавал азны колъя болох байх даа. Алтан загасны үлгэрийн эмгэн шиг хувиа хичээх үзлээ бултаараа багасгаж, хөөрхий өвгөн шиг реалити шоуны дүрд тоглож байгаа хажуу нэгнээ хайрлацгаая. Хажуу дахь нэгэнтэйгээ жинхнээсээ найзлаагүй түр зуур “ашиглаж” байгаа бол ядаж тэднийгээ “гамтай хэрэглэцгээе” тэхүү. Тэрхүү “хэмнэлт, өрөвч зан” нь та бидний үр, ач нарыг хэд хоног ч гэсэн шар нар, бор хоногийг илүү үзүүлэх байх гэж найдах юм. “Алсдаа” элэнц, хуланц өвөө гэж дуудагдах юмсан. Амьдралынхаа үнэ цэнийг бултаараа мэдэрцгээмээр л байхын :-)

Шударга байхад шударга ёс хэрэгтэй

Германд байтугай дэлхийд дээгүүр орох Гафф инжинеринг компаний эзэн Гафф гуай нас сүүдэр 79 хүрч тэтгэвэрт гарахаар шийдэн хэдэн хүүхдүүддээ хөрөнгөө хариуцуулжээ. Гэвч насаараа хөдөлмөр хийсэн өвгөн хийх юм олдохгүй уйдаад хов хоосонгоос бизнес хийж үзье гэж бодож. Тэрээр Нигерид очин газрын тосны наймаа тохирон түүнээ Хятадад зарах болжээ. Нигерид зам барих төсөл олоод нийлүүлэх нефтийнхээ төлбөрт хятадуудыг ажиллуулав. Ингээд яг нэг жилийн дараа өвгөний бизнесийн цэвэр ашиг 35 сая евро гарчээ. Гафф гуай татвараа өгсөн л бол үлдсэнийг нь шатаасан ч болно, өвлүүлсэн ч, үрсэн ч өөрийнх нь дур. Яагаад гэвэл энэ бол түүний хөдөлмөрийн үр шим. Гафф ганц мөнгө гаргалгүйгээр жилийн дотор ийм баялагийг бүтээж дөнгөсөн нь хэн дуртай нь ингэж чадна гэсэн үг биш. Хэн дуртай нь ингэхээр тэмүүлэх оролдох эрхтэй, харин үр дүн ижил гарахгүй. Учир нь дээрх баялаг бол Гафф гуайн чадвар, мэдлэг, туршлага, мэдрэмж, нэр хүнд, өнгөрсөн намтар, овсгоо, ур ухааны үр шим юм. Гаффын богино хугацаанд буй болгосон баялагийг зам тавьж буй хятадууд ч, нефтээ худалдсан нигеричүүд ч булаацалдахгүй. Хэнийх нь толгойд ийм гаж бодол орж ирэхгүй. Учир нь тэд хөгшний бүтээж буй опперацид оролцож зохих шангаа хүртэн сэтгэл дүүрэн үлдсэн. Өвгөн тэдний хэнийг нь ч хуураагүй, шахаж албадаагүй. Үйлдэлд бүх талууд сайн дураараа оролцсон ба буй болох үр дүн эхнээсээ бүгдийн сэтгэлд нийцсэн байгаа. Харин далимд сонирхуулж хэлэхэд дэлхийн ийм нэр хүндтэй том компани болох Гафф инжинеринг Монголын замын тэндэрт ороод манай нутгийн луглагар компаниудад хоёр ч удаа ялагдсан гэж байгаа.
Тэгвэл төстэй өөр нэг жишээг авъя. Атрын 3-р аян хэмээн шуугиад байхаар нь миний нэгэн танил тариа тарьж “мөнгө хийх”-ээр шийджээ. Газар түрээсэллээ, үр худалдаж авлаа, техник олж ирлээ, ажиллах хүчин ч хөлсөлж. Түүнд хөлсөөр ажилласан хүмүүс сар болгон 200 мянган төгрөг авч байсан нь орон нутгийн утгаар өндөрт тооцогдоно. Тэгээд ч хаврын тариалалт, намрын ургац хоёроос бусад цагт тэд голдуу найр наадам хэсэж явсан. Энэ жил ямар сайхан зун болов оо! Ургац арвин. Арвин ургац арвин хэрүүл үүсгэлээ. Хотоос ирсэн энэ хулгайч бидний газар дээр юм тарьж ургуулаад биднийг хуурч хэдхэн муу бор цаас харуулчихаад өөрөө болохоор шуудайлаад алга болох нь! Бариад аваарай, шаарыг. Алдчихаваа! Ийм муухай юм гэж байхгүй. Бид мөлжүүлж байна. Тэгэж ярихгүй. Шудрага үнэн мандтугай!...
Хамтын хөдөлмөрөөр буй болсон баялаг хэзээ ч тэгш хуваагддаггүй. Ганц харандаа үйлдвэрлэхэд үй олон мянган хүн хамтран гүйцэтгэж эцсийн бүтээгдэхүүн болгон борлуулж байгаа боловч буй болсон үр дүнг бүгд тэнцүү хуваагаад авчихвал хамаг утга учир алдагдана. Хүмүүс тэгш бололцоотой байх ёстой болохоос тэгш хүртдэг болчихвол эцсийн бүлэгт хэнд ч ажил хийх сонирхол төрөхгүй. Хэн хичнээнийг хүртэхийг харин зах зээл шийддэг. Ашиг хувааж болно, гэхдээ энэ нь “хувьцаа” гэсэн өөр ойлголтонд хамаарна. Хүмүүс төрөхийн тэгш төрдөггүй, зарим нь хоолой сайтай учир дуулаад л их мөнгө олж байхад зарим нь булчин сайтай тул уурхайд хүнд хөдөлмөр эрхлээд дуучнаас хавьгүй бага шан хүртэнэ. Нэг хэсэг нь зохион байгуулна, нөгөө хэсэг нь бодно, нэг хэсэг нь эмчлэнэ, нөгөө хэсэг нь сургуульд ном заана. Тэд ч хоорондоо ижил биш учир сайн эмчийг зах зээл үнэлж өндөр шан олгож байхад барагтай эмчийг төрийн хүнд суртал цалинжуулж таарсан бага мөнгийг нь олгоно. Зэрэгцээ хоёр түцийн нэг нь юмаа сайн борлуулж нөгөө нь огт орлого олохгүй байгаа нь худалдаж буй хоёр хүний чадвар өөрөөс болж буй хэрэг. Харин сарын сүүлээр орлогыг нь хурааж нийлүүлээд хоюуланд нь тэнцүү хуваагаад өгчихвөл юу болох вэ!
Чөлөөт зах зээл бол хүмүүс хоорондын чөлөөт хэлцэл тохиролцооны нийгэм юм. Бараа бүтээгдэхүүний нэгэн адил хөдөлмөр оролцооны өртөг үнэ хэлцлээр тогтдог. Хэлцэгч хоёр тал аль алин нь зөвшөөрөх тэр цэг дээр тохиролцоо үүснэ. Үүнийг үнэ ч гэж хэлнэ. Үнэ ингэж бүрэлддэг. Ингэж бүрэлдсэн үнийг бид шудрага гэж үнэлнэ, ингэж яваа процессийг шудрага ёс гэж үзнэ. Үүнээс гажвал хулгай, дээрэм, луйвар, залилан гэх. Иймээс шудрага тохироо бол хүний нийгмийн магадгүй хамгийн үнэт зүйл мөн.
Яагаад бидэнд хүний нийгмийн ийм чухал амин сүнс болсон ухагдахуун сууж өгөхгүй байгаа юм бэ? Ерээд оны эхээр Английн Тэмүүжин Мэнч хэмээх компани Монголд орж ирж олон хүнийг ажилтай болгож байсан. Харин үйлдвэрийн бүтээгдэхүүнийг хавьгүй их доллароор барууны орнуудад зардгийг нь мэдсэн ажилчид нь ашгаа тэнцүү хуваахыг шаардаж бослого гарган үйлдвэрийн тоног төхөөрөмжийг эвдэж, цуглаан суулт зарлаж, эздийг нь зодох гэж элдэж байв. Уг нь тэдэн шиг оёдлын үйлдвэр байгуулаад бүтээгдэхүүнээ өндөр үнээр Америкт зарах бололцоо онолын хувьд монгол хүн болгонд бий. Гэхдээ тэгэж чадахгүй, үүнд туршлага нэр төр түүхэн замнал овсгоо самбаа чадвар чадамж хэрэгтэй. Тэмүүжин Мэнч тэр дороо гараад явсан, үйлдвэрээ Өвөр Монголд зөөсөн. Одоо тэд Далян, Мүгдэн зэрэг арваад газар салбартайгаар Хятадад амжилттай ажиллаж байна. Америкийн Ийгл телевизийн ажилтан сэтгүүлчид рекламын мөнгөө тэнцүү хуваахыг шаардан бослого гаргаж байсныг санаж байна. Оюу толгойг монголчууд нээгээгүй, тийш нь ямар ч монгол хүн болон байгуулллага ганц улаан мөнгөний хөрөнгө оруулалт хийгээгүй. Тэд хэлцлээр ирж өөрсний хөдөлмөр хөрөнгөөр газрын гүнээс юм олж баялаг болгосон. Харин буй болоод мөнгө цухуйгаад эхлэнгүүт монголчууд тэднийг сүрдүүлэн хөөж, хамаг баялагаа хураалгахыг шаардах болсон. Иймэрхүү жишээ санасныг бодвол тун элбэг. Ялангуяа манай шинэ залуу компани болгон ийм асуудалтай тулгардаг. Компани дампуурдаг шалтгаан ч хоёр талын хэлцэл нуран унаснаас их болдог.
Монголчууд саяхан болтол нийтийн ойлголтоор наймаа хийж яваагүй, тэр дундаа зах зээлийн утгаар хэлцэл тохиролцоо хийж байгаагүй. Дээхнээ бол бөөгнөрч аваад л хүний нутаг орж дээрэмдээд авчихдаг байсан биз. Манжийн үед худалдаа наймааг хятадууд, социализмын үед оросууд бидний өмнөөс хийж өгдөг байжээ. Иймээс түүхэн утгаараа хэлцлийн соёл суугаагүй бололтой. Гэтэл ийм соёлгүйгээр өнөөгийн ертөнцөд ганц ч алхам урагшилж чадахгүй. Бидэнд өнөөдөр хэн ч дээрэмдүүлэхгүй, хэн ч өмнөөс хэлцэл хийж өгөхгүй. Ерөөс ийм “хулхиддаг” газраас хэн хүнгүй дайждаг. Зовлонтой хөрштэй хэн ч уддаггүй холдон нүүдэг шиг.
Хүний чадвар онцлог дээр түшиглэж хөдөлмөрийн хуваарь гээч юм нэн эрт буй болжээ. Адам Смитийн тоолсноор аль 200 гаруй жилийн өмнө зүү хийхэд 18 янз хөдөлмөр орж байсан байна. Авъяас чадвар мэргэшил болдог. Энэ мэргэшлээ зах зээл дээр үнэлүүлж хөдөлмөр эрхлэх, үүнийг “савалж багцлаад” бараа бүтээгдэхүүн болгож борлуулах хоёр тусдаа ажил. Эндээс брэнд гэсэн ойлголт буй болно. Францийн Эванс усыг дэлхийн аль ч цэгт дор хаяхад литрийг нь 2-3 доллар болгож төвөггүй зардаг. Магадгүй Туулын ус илүү амттай, илүү цэвэр байж болох ч үүнийг лав л одоохондоо Монголоос өөр газар борлуулах бололцоогүй. Бараа бүтээгдэхүүнийг брэнд болгож чадаж байгаа нь зах зээлээс илүү шан авдаг нь тогтсон ёс. Түүнээс миний хөлс илүү урссан ч гэдэг юм уу, тэр илүү цаг ажилласан гэдгийг зах зээл үнэлж тооцдоггүй.
Нүүдлийн амиа аргацаасан аж ахуйд бараа солилцоо бараг явагдаггүй учир хөдөлмөрийн хуваар, тэр дундаа брэнд гэсэн ойлголт тун ч хол хөндий эд. Хөршөөсөө дор хаяхад хорин км алслагдсан нүүдэлчин гарын дор бүх юмтай байх ёстой, амьдралын нэн даруй хэрэгтэй “мэргэшил” болгоныг эзэмшсэн байх шаардлагатай. Брэнд айрагтай байгаад ч түүнээ бусдад үнэгүй уулгах төдий учир брэнд байх нь ч зайлшгүй зүйл биш. Яг л ийм ойлголттойгоороо бид социализмыг туулж өнгөрүүлсэн. Сайн багш байвал захирал болгож орхино, сайн эмчээ эмнэлэгийн дарга болгоно. Нэг үгэндээ хүн сайн эмчлэх, бараа бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх менежмент хоёрыг хольж орхиж буй нь тэр. Тэгээд ч социалист эдийн засаг гэгч нь ердийн хүний эдийн засгаас тэс өмнөө марзан ойлголт. Намын улаан идэвхитэн “брэнд” гишүүн л гэж байсан байх.
Бараа бүтээгдэхүүнээ брэнд болгох, брэндээ удаан хугацаагаар хадгалах энэ урлагийг мэнэжмэнт гэнэ. Ашиг орлого мэнэжмэнтээс л гол нь хамаарна. Мэнэжмэнтийг хамгийн сүүлд сурдаг. Өнөөдөр америкчууд мэнэжмэнтээр дэлхийг атгаж байна. Технологийн хувьд япон, солонгосууд ч дутахгүй болсон ч мэнэжмэнтээр тэднийг бараадаж чаддаггүй. Наяад он гартал Японы том зочид буудлын мэнэжмэнтийг урилгаар ирсэн америкчууд хийдэг байжээ. Хамаг хэрэгцээгээ гар дороо байлгадаг нүүдэлчин сэтгэлгээ маань мэнэжмэнтийг гарын үзүүрийн ажил гэж хардаг. Иймээс монгол хүн бүр өөрийн гэх компанитай болж, түүнээ эхнэрээрээ мэнэжмэнт хийлгэх сонирхолтой. Хорвоо ийм авъяасыг хүн болгонд заяагаагүй нь харин гачлан. Иймээс л хүний нийгэмд хөдөлмөрийн хуваар гээч юм бий. Яагаад танил тал ах дүүгээрээ бүчүүлсэн эх орондоо байгаа монгол мэнэжэр ердөө саяхан таван мянган доллартай орж ирсэн солонгос баагийд төдөлгүй хамаг зах зээлээ алдчихаад байгаа юм бэ? Солонгосоос ирж буй 40 мянган жуулчны зах зээлийг тэд өөрснөө атгадаг. Барилга, үл хөдлөх хөрөнгийн зуучлал, баар рестораны бизнесийг хэл ам ч үгүй тэд яаж аргалж өөртөө хамааруулаад байгааг манайхан сонирхдог уу? Ярихаараа л тэднийг алаад өгөх хэрэгтэй гэх. Тэднийг хөөгөөд явуулчихвал орноос нь ингэж мэнэжмэнт хийгээд үлдэж чадах уу? Хулхидуулж байна л гэж орилоод байх болохоос мэнэжмэнтийн арга барилыг нь сураадахъя гэж боддог нэг ч монгол босс байхгүй. Яагаад гэвэл тэрээр босс болохоос мэнэжэр биш. Таван сургууль дүүргэсэн, дөрвөн удаагийн оны хүн, нийслэлийн шилдэг мэнэжэр цолтой, хуульч, эдийн засагч, доктор профессор, мэрэгч, зурхайч, академич, зохиолч, яруу найрагч, сэтгүүлч… еэ базар дар эх минь, юу ч чадахгүй байж ийм урт гуншингаар яадаг байнаа? Уг нь юм хийж чадвал саран дээр ч мөнгө босгоно, юм хийж сураагүй бол төрсөн гэртээ орон дээрээ цол гуншинтайгаа турж үхнэ. Энгийн л үнэн шүү дээ!
Чөлөөт зах зээлд ороод хорин жил өнгөрлөө. Үе солигдож байна. Социализмын бүтээгдэхүүнүүд жагсаалаас гарч байна. Нүүдлийн мал аж ахуй эрхлэгчид хүн амын ердөө хорь хүрэхгүй хувийг эзлэх боллоо. Мал аж ахуйн ДНБ-д эзлэх хувь жил өнгөрөх бүр багассаар хорин хувь руу орж байна. Өөрөөр хэлбэл мал малладаггүй хэсэг нь улс орноо тэжээж байна гэсэн үг. Монголчууд хотжиж, иргэншиж, суурьшиж, хөдөлмөрийн хуваарт орлоо. Харин хэлцлийн тухай, үнийн тухай, тохиролцооны тухай, мэргэшлийн тухай, хөдөлмөрийн хуваарын тухай, брэндийн тухай, брэнд илүү үнэлэгддэг тухай, брэндийг хэн бүтээдэг тухай бидний ойлголт болон үл ойлголт маань нийт нийгмийн хөгжил дэвшилд хамгийн том тушаа болж байна. Бидний шудрага гэж нэрлээд, шудрага гэж ойлгоод байгаа зүйл маань даяаршин ижилшиж нэг ойлголттой болж байгаа өнөөгийн хүн төрлөхтний хувьд луйвар, дээрэм, залилан, увайгүй байдал, ичих нүүргүй аяг болон харагдана. “Хульхидуулчихлаа” гэсэн бидний яриа бусдад “тэнэгээ мэдэхгүй бас хулхидах санаатай” гэж бууж байна. Сэтгэлгээний ийм том хоцрогдол бусдыг биднээс холдуулах үргээх, алсаас шоолон доромжлох, онигоонд оруулах сэдэв болж байна.
Энэ бичлэг Баабар гуайнх. Уншаад үзэхээр үнэхээр үнэн :-)

Тэнэгдүү бодол хэхэ

Ойрд бие нэг л тавгүй. Нэг юм байнга бодогдоод. Би уг нь улс төр, уул уурхай, газрын бичиг нтр тэй холбоотой асуудал сонихдоггүй юм байгаан. Урдаа байгаа ажлаа гээ л.. өөрийхөөрөө хэнд ч тээр дараа болохгүй бас, хэнд ч нэмэр болсон юмгүй урсгалаараа амьдарч байгаа нэг баагий. Гэхдээ мэдээж эх орноо сайхан хөгжүүлэх талаар дотроо юм бодолгүй л яахав.
Саяхан Монголд хэрхэн жуулчилах талаар ном хальт үзэж байлаа л даа. Тэгсэн тэрэн дээр газар нутгийн хэмжээ гэсэн чинь 1566500км гэсэн байх юм. Одоогоос 10 жилийн өмнө 9-р ангид газар зүйн хичээл дээр үзэж байхад 1569116км гээд яах аргагүй бүүр цээжилж байсан хүн л дээ би. Гэтэл Улаанбаатар хотыг 3 нийлүүлсний хэмжээтэй 3000км*2 нутаг дэвсгэр маань хаачсын болоо? гэсэн бодол бодогдоод...
Ер нь хүн хэрэггүй их хөрөнгө, эд хогшил хураах, түүний төлөө үхэн хатан тэмцэлдэх нь ямар утга учиртайн бэ. Үхсэн хойноо сүнс л хоргодохын нэмэр баймаарын. Гэтэл манай дээгүүрх албан тушаалтнууд өөрсдөдөө хэдэн халтар цаас унагаачихаад эх орныхоо газар шороо үнэт баялагаа харийханд худалдаад. Арчаагүй хүмүүс. Миний мэдэхийн Ганбаатар гээд баагий харваас худлаа царайлчихаад, уран илтгэл тавиад овоо юм хийх гээд ч байгаам шиг яриад явсан чинь одоо хэдэн цаас салгацан. Машинаа солиод, том байшинд ороод дуугай болсон сурагтай.
Эх орон минь хичнээн өргөн, уудам, сайхан билээ. Хараа булаам, хайрламаар, догдолмоор, гайхамшигтай... эх орондоо үнэхээр их хайртай... гэхдээ надад хийж чадах томоохон зүйл гэж үгүй.. чаддаг болохын тулд мэдээж хичээнэ.
За тэрч яахав. 2012 он буюу 3 жилийн дараа нар галаксигийн дунд орж дэлхий градусаа өөрчлөх юм гэнэ. Тэхээр Антрактид болон хойд мөсөн далай 2 байраа сольж, дэлхийн бүх мөс хайлаад дуусах юм шиг байгаан. Яахав дэлхий сөнөх дээрээ тулаад бүгдээрээ үхвэл айгаад байх юм алга. Гэхдээ Монгол улс маань өндөрлөг газар байдаг болохоор, мэдкү яагаад ч юм үлдэнэ гэж би бодоод байна хэхэ. Хэрвээ үлдвэл бусад тив улсын хүмүүс манай эх орон луу шавж нүүж эхэлвэл яанаа гэж айдаг боллоо. Ер нь мэдэхгүй ээ мэдкү. Монгол хүн амны билгээрээ гэж тийм муу юм бодмооргүй л байхын. Тэгсэн хирнээ шөнө дэлхий сөнөж байна гэж зүүдлээд, өдөр нь зүгээр л санаа зовоод л...
Миний Монголын газар шорооноос бурхан гуйсан ч бүү өг гэж ямар сайхан хэлсэн юм бэ. Юу ч үгүй шалдан төрсөн бид нарт эх орон, ээж ааваас өөр өмч гэж байхгүй. Эд хөрөнгийг дахиад авч болох ч эх орон ээж аав ганцхан заяадаг. Хамгийн их харамладаг, харддаг зүйл маань эх орон юм байна. Бодох тусам зөндөө их харамлааад байна :-)

Бичкээн хүүхдүүддээ баярын мэнд хүргэе!

Бид бүхний аз жаргал болсон өхөөрдөм хөөрхөн дүү нартаа, бяцхан үрдээ бүгдэд нь хүүхдийн баярын мэнд хүргэе. Эрүүл энх өсөн торних болтугай!

Дуутай, дугуйтай, номтой дурсамж

Хэн хүнд дуу, ном 2 ер нь их дурсамж үгүүлнэ биз. Дунд ангид байхад даруухан, ангийн дарга, онц сурдаг тийм л нэг хүүхэд байлаа. Одоо 10 жилийн баньд нар ондоо болсныг л их гайхацгаадын. Юу нь ч ондоо болцын бүү мэд хэхэ. Ном уншиж, дуу сонсоол, дугуй унаж давхиал, орой нь энд тэндэхийн булан сахиал, нэгнийхээ гадаа очиж чалчицгаагаал. Тэр үед янз бүрийн дуунуудтай кассет, CD манай англи хэлний багшийнд байсын, чухам ориг кассетаа хэхэ. Багш маань хаа байсан Америкаас сумын бидний хэдэн нөхдөд англи хэл заахаар ирсэн гэжугаа. Энх тайвны корпусаар дамжин ирсэн багш маань манай хашаанд манай гэрийг барин 2 жил амьдарсан да. Тийм болоод л би тухайн үеийн Америкт хит болж байгаа дуунуудыг кассетаар, CD-ээр сонсож байлаа. Үеийнхээ хүүхдүүдэд гайхуулаал хэхэ. Заримдаа кассетыг нь гуйж аваал гэртээ байдаг муу магнитфондоо хийгээл эргүүлж, тойруулаал сонсоно. Ямбий хөгжим нь зажилчина. Цавуугаар нааж байгаал сонсоно. Тэр хэсэгтээ дуу нь пянзаар бол үсэрч байгаан. Ямар ямар дуунууд байсныг нь бүгдий нь одоо санахгүй байгаа ч хамгийн тод санагддаг хэдэн дуу байдын.
Хар багын дугуй унах хоббитой байсан ч дугуйтай болж амжаагүй л байсан үе. 8 төгөсдөг зун нөгөө англи хэлний багш маань Америкаас унадаг дугуйтайгаа ирж намайг нар гартал баярлуулсан гэжугаа. Ингээд л хичээлээсээ ирээд дугуй унаж давхина. Багшийнхаа дугуйг унаж яваад үерхдэг найз охинтойгоо танилцсан гэжугаа.
Хөдөлмөрийн хичээл дээр заримдаа хөвгүүд их сахилгагүйтэнэ, үймүүлнэ. Нэгнийхээ цүнхэнд хөдөлмөрийн хичээлийн багажнуудыг сэмхэн хийчихнэ. Тэрнийг нь багш мэдээл баахан загнуулдаг байсын. Заримдаа тойрч сууж байгаал чальчина, манай ангийн нэг банди уншсан ном, үзсэн киногоо лаг гоё ярина. Нэг өдөр Монте Кристо гүнийг ярьдын. Манайд байж л байдаг байсын тэр ном. 3 дэвтэр болохоор уншихаас залхуураал. Тэрнийг ярингуут уншмаар санагдаад хэдхэн хоногийн дотор уншиж дуусгаад. Аймар л сэтгэл хөдлөлтэй уншиж байлаа хэхэ. Майн Рид-ийн зохиолуудыг энэ тэндээс янз бүрийн аргаар олж шимтэн уншдаг байсан. Бас багш маань англи хэл дээр амархан хэллэгээр бичсэн хөөрхөн хөөрхөн өгүүллэгүүд өгч уншуулдаг байсын.
Ингээд бодохоор миний дурсамжуудын тодорхой хэсэгт америк багш(Ian Johnson) маань тодоос тод байр суурь эзэлсэн байна. Өөр олон дурсамжууд байгаа :-)

Жил бүрийн 12 дугаар сарын 9-ний өдрийг Авлигын эсрэг олон улсын өдөр гэж тэмдэглэн өнгөрүүлдэг л дээ. “АВЛИГА, таны ҮГҮЙ чухал” гэсэн уриа Хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлээр явж, сурталчилгааны баннерууд дээр байж байдаг. “Би лав ҮГҮЙ гэж хэлж чадна” гэж боддог. Гэтэл бодит амьдрал дээр тийм биш гэдгийг хаа газрын хүмүүсээс мэдрээд байна.
Өнгөрсөн зун, тэнгэрийн тааллаар хань бид хоёрын үр болохоор биднийг сонгоод ирж байгаа тэр бяцхан амьтныг хүн ёсоор угтан авах үүрэг бидэнд ноогдсын. Өнгөрсөн жилийн хувьд миний хамгийн чухал, хамгийн үнэ цэнэтэй асуудал бол энэ байлаа. Тиймээс бид энэ асуудалд онц чухал ач холбогдол өгөөд, бэлтгэлээ хангаад эхэлсэн. Гэтэл хүн болгоны амнаас “Төрөхдөө таньдаг эмчгүй бол хэцүү шүү” гэсэн үг сонслоо. Эмч, сувилагч, асрагчид нь бараг бүгдэд нь мөнгө өгөх ёстой гэнэ. Тэгэхгүй бол тэд их хөшүүн хойрго гэнэ шүү гэсэн үг сонсож байсан ч нэг л их ариун шударга хүн царайлж тоогоогүй юм.
Ингээд л хүсэн хүлээсэн мөч ойртон бидний үр мэндлэх болж амаржих газар очлоо. Тэнд бүхэл бүтэн 24 цаг болохдоо л тэдгээр үгнүүд ямар үнэн болохыг мэдэрсэн дээ. Надад танидаг эх барих эмч байсангүй. Харин цуглуулаад өгөх хэдэн төгрөг бол байсоон. Би тийм газар ажилладаг, та нар ингэж болохгүй энээ тэрээ гэж дөвчигнөлтэй нь биш чимээгүйхэн өгөх ёстой юмыг нь эмч, сувилагч нарт нь өгч билээ.
Ямар ч байсан тэдний өргөсөн тангараг энээ тэрээ нь шал худлаа юм билээ. Гэхдээ хөөрхийс ажлын ачаалал нь их, авдаг цалин нь бага, ар гэрийн амьдрал нь хүнд болохоор аргагүйн эрхэнд ийм байдал үүсдэг байх гэж сүүлд нь бодсон.
Эхнэрээ төрөхөөс өмнө урьдчилж тэдэнд мөнгө өгсөн болохоор энэ бол гарцаагүй АВЛИГА. Тийм үү? Өдөрт дунджаар 30 хүн төрлөө гэж бодоход, тэдний 10 нь тус бүр 100000 төгрөг өглөө гэхэд тэр өдрийн авилгын хэмжээ нь 1 сая төгрөг болноо доо. Бас л хөөрхөн орлого байгаа биз дээ. Зарим баячууд нь бол шууд 1 сая төгрөг өгч төрдөг юм гэнэ лээ.
Аа хэрвээ тэд бидэнд хүн ёсоор үйлчлээд, бидний төлөө эмч эмнэлгийн ажилтан шиг зүтгээд, бидэнд ирж буй үрийг минь хүн ёсоор хүлээгээд авбал би баярласандаа тэдний гарыг цайлгаад, мөнгө төгрөг, бэлэг сэлт өгнө дөө. Энэ бол харин АВЛИГА БИШ, сэтгэлээсээ өгсөн БЭЛЭГ байх болно.
Гэвч тэдэнд мөнгө өгөх боломжгүй эхчүүд зөндөө байгаа. Эх, нялхсын эндэгдэл буурахгүй байна гээд байдаг нь энэнтэй л холбоотой байх. Тэдэнд авлига өгөөгүй, үгүй ядахдаа ганц набор, компот өгчихөж чадахгүй эхчүүдэд энэ эндэгдэл нь тохиодог байх гэж би бодоод байгаа. Тэрнээс биш манай эмч, эмнэлгийн ажилтнууд чадваргүй биш, харин ч маш чадварлаг юм гэнэ лээ. Хамгийн муухай нь өвчтөнгүүддээ 2 нүүр гаргаж үйлчлээд сурчихсан байгаан.
ХҮҮХЭД бол тоглоом биш, Авлигын золиос биш шүү дээ. Монголд тогтсон энэ буруу тогтолцоог арилгах юмсан манайхаан :-)

Flatform War

Өнөө үед мэдээллийн технологи гэдэг дотроо асар их зүйлсийг агуулсан маш том машин болжээ. Дараах нийтлэлийг хаа нэгтээгээс олж уншаад, уншаагүй нэгэнд нь сонирхолтой болвуу гээд оруулчихлаа.
Мэдээллийн технологи гэдэг маань тун өргөн ойлголт юм.
1.Хардвер үйлдвэрлэл гэдэг маань яг нөгөө хардвер-үүдийг үйлдвэрлэн мөнгө олж байгаа хэсэг.
2.Систем бүрдүүлэл гэдэг нь аль нэг байгууллагын эсвэл дэд бүтцийн системүүдийг бүрдүүлж мөнгө олж буй хэсэг. Барилга урсралттай зүйрлэж болох юм. Монголд одоогийн байдлаар зөвхөн энэ бизнэс л оршин тогтнож байна.
3.Гурав дахь хэсэг болох софтвер үйлдвэрлэлийн гол өрсөлдөгчдийн талаар доор бичлээ.
Бизнэсийн энэ салбар гаднаас нь хараад ойлгоход тун төвөгтэй хэлбэрээр зохион байгуулагдсан байдаг. Та амьдралдаа софтвер худалдаж авахад мөнгө зарцуулж байсан уу? бараг л үгүй болвуу. Тэгвэл өнөөдөр хамгийн том баячууд энэ салбараас төрөн гарцгааж байна. Тэдний бизнес ямар хэлбэрээр явдаг вэ?
Энэ асуултын хариуг олохын тулд 3 компаны бизнесийг сонирхож үзье: Microsoft, Apple болон Google.
Эдгээр компанууд нь хоорондоо маш хүчтэйгээр өрсөлдөж байдаг боловч гаднаас нь харахад хоорондоо тэс өөр мэт харагдана.

Microsoft Revenue

Apple Revenue

Google Revenue

Тэдний бүтээгдэхүүнүүд нь үйлдлийн систем, гар утас болон зар сурталчилгаа болохыг харж болно. Гаднаас нь харахад хоорондоо тун өөр харагдаж байгаа боловч эдний жинхэнэ үйдвэрлэн гаргаж буй бүтээгдэхүүн нь нэгэн адил "Information Platform" юм. Эхлээд Гүүглийн талаар судалж үзье.
Google Platform
Өнгөрсөн 10 гаран жилийн туршид хайлтын систем гэсэн баган доор нуугдаж асар их хэмжээний хөрөнгийг яг үнэндээ мэдээллийн технологийг шинээр тодохойлоход зарцуулсан гэж хэлж болох юм. Гүүгль нь өнөөдрийг хүртэл бидний сургуульд үзэж ирсэн бүхий л зүйлийг өөрсөддөө зориулан шинээр тодорхойлж ирсэн. Үүнд файл системээс, үйлдлийн систем, дистрибютэд систэм, мэдээллийн систем(database) тэр байтугай компайлэрт хүртэл өөрсдийн хийсэн бүтээгдэхүүнийг хэрэглэнэ. Гүүглийн data center-үүдийг тооцоолон бодогч араатан-тай зүйрлэсэн байдаг. Гэтэл энэ хэмжээний байгууламж дэлхий даяар гучаас дөч орчим байгааг тооцвол тооцоолон бодогч араатантай зүйрлэхээс аргагүй биз. Гүүглийн харж буй мэдээллийн технологийн ирээдүй нь "data center"-үүд болон "light fast devices" гэж хэлж болно. Chrome OS, Android зэргийг харахад энэ санаа нь тун тодорхой болж эхэлнэ.
Apple Platform
Apple гэж компаныг бид түүний ipod, iphone гэсэн хит бүтээгдэнхүүнүүдээр нь мэднэ. Гол ашигаа ч энэ л бүтээгдэхүүнүүдээс олж байдаг. Түүнтэй адил mp3 болон гар утас үйлдвэрлэгч компануудыг нэрлэвэл Sony, Nokia, Samsung, LG, HTC гээд маш олон гэтэл яагаад Apple нийт гар утасны 8% хүрэхгүй хувийг зарж борлуулаад зах зээл дахь нийт ашгийн 30% дээш хувийг авч одов? Ганцхан төлийн бүтээгдэхүүнээр яаж ингэж их ашиг олов? Гэсэн асуултууд ар араасаа урган гарч ирнэ. Тэгвэл apple-ыг эдгээр бусад гар утасны компаниудтай адил device үйлдвэрлэгч компани гэж хэлэхэд хэцүү. Apple бол information platform үйлдвэрлэгч компани юм. Ipod-оос илүү үзүүлэлтэй илүү үзэмжтэй mp3 хаа сайгүй л байдаг гэтэл яагаад ipod гэж. Энэ бүтээгдэхүүн нь зөвхөн device биш мэдээллэл дамжуулагч түнелийн үүргийг гүйцэтгэнэ. Хэрэглэгчид ipod-ийг худалдан авснаар itunes-ийг хэрэглэх боломжтой болдог үүгээр дамжуулан хүссэн media-аа татан авах боломжтой болдогт гол нууц нь оршино. Apple itunes-ээс тийм ч их ашиг олоод байдаггүй энэ нь зөвхөн platform-ийн үүргийг гүйцэтгэж байдаг.
Тэгвэл iphone гэж юу вэ? iphone нь device-ийнхаа хувьд үзүүлэлт тун тааруухан samsung-аас гаргаж буй дурын смарт утаснаас үзүүлэлтээрэй хол хоцорно. Харин iphone нь мэдээллийн бизнэсийн салбарт асар том нээлтийг хийсэн нь appstore юм. Нэг ёсны гар утасны програмын дэлгүүр бөгөөд хэн дуртай нь програм бичээд энэ дэлгүүрт тавьж зарж болно. Ашгийн 30%-ийг apple өгнө. Ингэснээр хэдэн зуун мянган софтвер үйлдвэрлэгчид iphone-д зориулж програм бичиж, бичсэн програм нь шууд хэрэглэгчдийн гар дээр очих боломжтой болно. Ингэснээр iphone бол зүгээр нэг device биш мэдээллийн платформ болж хувирна. Хуучнаар бол гар утасны сүлжээний компаниууд бүх эрхийг гартаа авч нийгмийн хөгжлийг боогдуулж байсан бол apple шинэ нийгмийг босгож чадсан байна. Түүний ачаар олон төрлийн ижил төстэй маркетууд бий болоод байна.

Mobile application markets

Apple-ийн харж буй ирээдүй нь "мэдээлийн түгээгчид", "тэдгээр зориулсан тусгай түнел" гэж хэлж болох юм. Энэ санааг нь ipad-аас ч тун тодорхой харж болно.
Microsoft Platform
Энэ компаныг бид хамгийн сайн мэднэ. Хэдийгээр хувь хүн тэдний бүтээгдэхүүнийг мөнгө төлөн авах нь ховорч бидний худалдан авч байгаа компьютер гар утас бүхий л зүйлд Microsoft-д төлж буй лицензийн үнэ шингэсэн байдаг. Бид өөсдөө ч мэдэхгүй маш их хэмжээний мөнгийг тэдэнд төлсөөр байгаа. Microsoft-ийн тухайд өнөөг хүртлэх мэдээллийн технологийн платформыг дангаараа тодохойлж ирсэн болов ч өнөөдөр маш хүчтэй өрсөлдөгчидтэй болоод байна. Тэгвэл microsoft ирээдүйг хэрхэн харж байна вэ? Тэдний харж байгаа ирээдүй нь: бидний амьдран буй ойр орчинд өндөр хүчин чадал бүхий тооцоолон болох машинууд бий болж түүн дээр асар хүчтэй үйлдлийн системүүд ажиллаж байгаагаар харагддаг. Энэ санаа нь тэдний сүүлийн үеийн судалгаа болох xbox, microsoft surface болон microsоft wall гэсэн keyword-үүдээс харж болно.
Платформ ба хурдны зам
Платформ гэдгийг хурдны замтай адилтгаж болох юм. Эдгээр гурван компани нь бүгд хурдны зам тавих бөгөөд хэн сайн тавих вэ гэдгээр өрсөлдөх болно. Харин энэ хурдны замаар мөнгө олох арга нь өөр юм. Microsoft замын татвар авна. Apple-ийн тавьсан замаар зөвхөн тэдний машинууд явах боломжтой. Тэд харин өөрсдийн машинаа зарна. Google-ийн тавьсан замаар ямар ч машин үнэгүй давхих боломжтой боловч замын хажуугаар зарлалын самбарууд байрлууж мөнгө олно. Тэдний барьсан замууд ч хоорондоо ялгаатай. Microsoft-ийн тавьсан замаар маш үнэтэй хүчтэй машинууд явах боломжтой. Apple-ийн тавьсан зам нь зөвхөн хэдэн том хотуудын хооронд тавигдсан учраас дуртай газраа хүрэхэд төвөгтэй. Google-ийн тавьсан замаар хаа ч хүрч болох боловч бартаа ихтэй гэж хэлж болох юм.

Аавдаа

Сайхан залуу аавынхаа тэргүүнд
Буурал орсныг анх үзээд
Саваагүй томоогүй хүүхэд насаа би
Тэр жилийнх нь шувуудтай хамт буцаасан
Санчганд нь нэмэгдэх мөнгөн сорны тоолонд
Жаргаана даа тэгвэл гэхэд
Санаснаар даанч болохгүй явнаа ааваа...
Бүүвэйт хонгор ижийгийн тухай дуу мэдээж олон
Бүдэгхэн гардаг зураг шиг, санаатай хийдэг алдаа шиг
Бүхий л орчлонд харин аавын ач гэж дуулдаггүй
Бүгдийнх нь аав ямар миний аав шиг биш дээ!
Амттан зөөлөн хоёроор бялууруулдаг муу ижий минь
Айлын тавагнаас надад чихэр хармаалж “шараа болгоно”
Аав минь тэгэхгүй ээ
Алаг чулуу хээрээс хормойлж хүүдээ зүслүүлнэ
Асын замд уулсын нэр тогтоолгож ухаан нэмнэ
Ээдрээт мянган харгуй төрсөн гэрийн гаднаас эхэлж
Эмээл дээрээ сомботой унаган хүлгийн нуруунд анх гарахад
Сансарт хүүхэд нь нисч байгаа юм шиг ээж нар
Цацлаа өргөж гүйлддэг
Саахалт ороод эргэх юм шиг санаж аав нар
Духыг нь л ганц үнэрлээд болдог
Адгаж ээж нар өдөржин радио шиг үглэнэ
Амьдралд зөвхөн үнэнийг л хэлэх гэж аав нар
“Сумын узель” шиг хааяа нэг дугарна
Айл гэртээ хангинаж ээж нар даралтаа ихэсгэдэг
Аав болгоны зан юм хойно
Монголыгоо бодохоор л зовж гүйцдэг
Бие өвдлөө гэж ээж нар
Хүүхдүүдээ аргагүй нэг айлгана
Битүүхэн дотроооо нурж аав нар
Чимээгүйхэн өтөлнө...
Үхэж болохгүй тушаал авсан цэрэг шиг тэд
Үрс нь хөлөө олтол цоо эрүүл болж “жүжиглэдэг”...
Гадаа навчис хаялж он жил биднийг
Унасан навчис шиг орхиж одно
Гайгүй дээ би аавыгаа жаргааж амжина гэж
Өөрийгөө хуурна
Ганцхан зүрхнийх нь цохилт намайг зэмлэн лугшиж
Газар дээр аав минь хүртэл
Мөнх бишийг сануулдаг аа...
Энгэрийг нь тэмтэрч хормойг нь зуурч боссон
Энэрэл ачлалын наран саран хоёр
Эндүүрээд надад эрж зарцлагдсан
Миний хоёр бурхан
Ижий минь сүүтэй цайндаа жаргал
Эцэг минь шүлгэн дуундаа жаргаж
Ижилхэн хоюулаа наддаа зовж суудаг аа.
Ц.Хулангийн энэ шүлэг аав ээж 2-ыг минь бодогдуулдгийн :-)

Шинэ жилийн үлгэр

-Ээжээ аав яагаад ирэхгүй байгаа юм бэ?
Удахгүй шинэ жил боллоо ш дээ! Би модоо засаад хүлээгээд л байхад.. гэж хүү хошуугаа цорвойлгон байж асуулаа. Хүүгийн энэ асуултанд эхийн сэтгэл ахиад л өмрөх мэт болж, нүдэн дээр гарч ирсэн нулимсаа дотогшоо хүчлэн залгиад
-Mиний хүү багшийнхаа үгэнд сайн ороод, хоолоо идээд мундаг байх юм бол аав нь хурдан ирнэ шүү дээ гээд толгойг нь иллээ..
Хүү энэ жил аав минь заавал ирнээ гэж итгэж байлаа..Учир нь төрсөн өдрийн лаагаа үлээхдээ хүслээ шивнэж, өнгөрсөн шинэ жилийн баяраар өвлийн өвөөгөөс – Aaвыг минь хурдан ирүүлж өгөөч гэж гуйсан болохоор хүүгийн бяцхан зүрх хүчтэй цохилж маш ихээр итгэн хүлээж байлаа..
-Ээжээ аав яагаад утсаар ч ярьдаггүй юм бэ? Maнай ангийн Баяраагийн аав бас хол байдаг гэхдээ дандаа утсаар ярьдаг гэсэн шүү дээ гэхэд ээж нь
-Mиний хүүгийн аав бүүр хол утасны сүлжээ барьдаггүй газар байдаг юм байхгүй юу даа тэгээд ч хүүгээ том болж байгааг харах гэж яараад удахгүй ирэх болохоор миний хүү хүлээж байгаарай гэж аргаллаа. Maгадгүй хэзээ ч ирэхгүй бас хүүгийнхээ хэзээ ч харж байгаагүй аавынх нь тухай ярихад ээжийнх нь сэтгэл урагдах мэт болдог гэж бяцхан хүү яахан мэднэ...
Aнх хүүгийнхээ аавтай танилцаад анхны гэсэн нандин бүхнээ түүндээ л зориулж аз жаргалaaр дүүрэн баярлан хөөрч явахдаа хожмын нэгэн өдөр хүүгээ тэврээд үлднээ гэж хөөрхий гэнэн бүсгүй тэр үед яахан мэдэх билээ..
Хорвоо дэлхий зогсох мэт болоод уйлан үлдсэн түүнд
-Уучлаарай би эхнэр хүүхэдтэй хэрэв чамд хэлсэн бол чи мэдээж намайг тоохгүй байсан шүү дээ гэж жишим ч үгүй хэлээд зөрүү харсан түүндээ гомдoхын ихээр гомдож орь ганцаар уйлан үлдсэн тэр үдэш саяхан ч юм шиг тодхон санагдана..
Aйл гэрийн амьдралыг бусинуулж, алаг үрийг өнчрүүлж аавыг нь булаахгүй гэсэндээ өөртөө баймгүй их зориг тэвчээр гаргаж хөөрхий бүсгүй хүүхэдтэй болсон гэдгээ хэлж ч чадалгүй уйлан үлдэж билээ..
Хаврын тэр хуйсгануур өдөр орчлон хорвоо хөмрөх мэт болж, хүүхдээ авaхуулья гэж шийдээд уйлан явсанаа одоо бодохоос ч аймаар. Ийм хөөрхөн үр нь энэ хорвоод мэндэлж чадахгүй болох байсан гэж бодхоор хүүгээ улам их хайрладаг байлаа. Tүүний амьдралын гол утга учир гэрэл гэгээ нь амин үр нь болохоор аргагүй бизээ..
Tэр мөчөөс бүсгүй эр хүнд итгэхээ больж худалч хуурмаг эрчүүдээс өөрийгөө хүүгээ хамгаалах гэж их л хичээдэг байлаа. Taнилцаж дотносох хүсэлтэй эрчүүд олон тохиолдовч хайртай дуртай гэж сэтгэлээ илчлэх тэдэнд бүсгүй нүүр ер өгдөгггүй байлaa.
Үнэндээ дахиж хууртаж ахиад сэтгэлээ шархлуулахаас дэндүү их айж байсан болохоор тэр.
Шинэ жилийн баяр хаяанд ирж гудамж талбайн гэрэлт чимэглэлүүд гоёхон гялалзаж, дэлгүүр хоршоо хүний хөлд дарагдан хүн бүр цаанаа л нэг догдолж хүлээсэн байдалтай байх бөгөөд харин хүү юу юунаас илүү догдолж бас аавыгаа хүлээж байлаа. Хүсэл минь заавал биелнэ гэж хүү дотроо дахин дахин хэлж байв. Aaв ээж хоёрынхоо гараас хөтлөн яваа хүүхдүүдийг хараад аавыгаа ирэхээр бид гурав ч бас ингээд л явна даа гэж мөрөөдөн бас дотроо сэмхэн атаархана.
Хүү цэцэрлэгийнхээ шинэ жилийн баяраар ''Долоон oдой ба цасан гоо'' үлгэрт тоглож бэлгээ аваад их л урамтай гэгч нь ээжийнхээ гараас хөтлөн гэрийнхээ зүг яарч явлаа. Гэртээ байхгүй хойгуур аав нь ирчихвэл яана гэж санаа зовсон хэрэг л дээ.
Aмттан бүхэн өрсөн ширээнээ суугаад урьдын адил хоёулахнаа шинэ оноо угтах гэж буйдаа хүүгийн сэтгэл нэг л дундуур аав дахиад л ирэхгүй нь дээ гээд дэмий л цонхоор харна. Tелевизээр шинэ жилийн тухай зохиомжууд, дуу хөгжим эгшиглэж хүмүүс түрүүчээсээ салютаа буудуулж эхэллээ. Гуниглан байгаа бяцхан хүүгээ харж ээжийнх нь сэтгэл бас л уйтгартай болжээ. Дор дороо нэгийг бодон байх ээж хүү хоёрын бодлыг үргээн хонх дуугарлаа. Хүү итгэл тээсэн харцаар ээж рүүгээ асуусан байртай нэг хараад хаалга руу гүйчихлээ. Хэн байдаг билээ гэж гайхан үүдээ тайлаад бүр балмагдаж орхилоо. Mөнөөхөн цан хүүрэг савсуулсан хүн
–Aлив миний хүү аавдаа ир их удаан хүлээсэн үү? гээд өвдөг дээрээ бөхийн суугаад хүүг тэврэн аваад дээр гэгч өргөлөө. Аaваa хэмээн хүү баярлан хашгираад урьд нь хэзээ ч харж байгаагүй аавыгаа хүзүүдэн зүүгдлээ. Бүсгүй эхлээд гайхаж дараа нь залууг хөөн гаргая гэж бодсон ч хүүгийнхээ тэр их баяр хөөрийг унтрааж зүрхэлсэнгүй. Хүү аавынхаа өвөр дээр суугаад чөлөө завгүй шулганаж, зурсан зурагнуудаа үзүүлэн, хадгалсан чихрээ гарган өгч маш ихээр хөөрөн баярлаж байлаа. Харин түүнийг доромжилж байгаа, хүүг нь хуурч байгаа ажлынхаа газрын залууд уур нь хүрч алгадаад авмаар байсан ч хүүгээ бодоод яаж ч чадсангүй. Тэд хамтдаа шинэ оноо баяр хөөртэй угтаж, цонхоор шөнийн тэнгэрт түмэн өнгөөр гялалзах салют буудуулaхыг харан гайхаж хөгжилдөн байлаа. Хүүгийн хамгийн гоё шинэ жилийн баяр энэ болж удаан хүлээсэн аав нь ирсэн болохоор бүхнээс илүү хөөрөн баярлаж байгаа нь аргагүйээ. Oлон олон хүмүүс шинэ оноо угтан баярлаж байсан ч чухам бяцхан хүү бүр ч илүү аз жаргалтай байлаа. Яг л үлгэрийн гэмээр санагдах шинэ жилийн ид шид үргэлжлэх мэт хүү ядарсандаа болоод зүүдний ертөнцөөр умбан оджээ. Хүүгээ унтуулсны дараа бүсгүй сая л гэмт залуу руу ууртай нүдээ гялалзуулан юу юугүй хашгичин загнах гэтэл залуу чимээгүй байхыг гуйгаад
-Чишш хүү сэрчихнэ.Юуны өмнө найзыгаа уучлаарай. Би чамд чин сэтгэлээсээ хайртай гэдгээ ойлгуулах гэж зөндөө хэлсэн боловч чи даанч итгээгүй. Гэхдээ амьдралын утга учир минь чи болоод удаж байгаа. Ноднин жилийн шинэ жилээр би байгууллагын өвлийн өвгөн болсон доо? Tэгээд хүүд бэлэг өгөөд өвгөн аавдаа хүслээ хэлээрэй гэсэн чинь
-Aaвыг минь л хурдан ирүүлж өгөөч гэж надаас чин сэтгэлээсээ гуйсан юм л даа. Тэгээд л би их удаан бодож бодож өнөөдөр л зориг гарган ирлээ гэх нь тэр...Бүсгүй үнэндээ юу ч дуугарч чадсангүй..Гомдлын, цөхөрлийн, баярын нулимс хацрыг нь дагаад урсаад л байлаа. Шинэ жилийн шөнө намуухан гадаа ширхэг ширхэгээр цас зөөлхөн бударч байлаа..
Шинэ оны эхний нар урган мандахад хүү сэрлээ.Сайхан зүүд байх вий гэхдээ бушуухан ааваа ээжээ гэж дуудтал Ээж нь инээмсэглэн хүрч ирээд хүүгээ үнслээ.
Харин галын өрөөнөөс аав нь -Өө миний хүү сэрсэн үү? алий аавдаа гүйгээд ир аав нь үнсье гээд хүүг дуудлаа.
Шинэ оны шинэхэн өглөөний нaран нүд гялбуулж яг л бяцхан хүүгийн сэтгэл мэт цагаахан цасан дээгүүр аав ээж хоёрынхоо гараас хөтлөлцсөн хэн бүхнээс илүү аз жаргалтай хүү инээмсэглэн одлоо…

Сар шинэдээ сайхан шинэлээрэй

Шижир хүйтэн өвлийг өнгөтэй давсаны баяр
Шинэхэн ногооны үнэртэй энх золгосны баяр
Сар шинэдээ сайхан шинэлээрэй.

Бас нэг дурсамж

Өнөөдөр яагаад ч юм гэнэт тээр нэгэн хаврын явдал санаанд орж ирээд. Хааяа хааяа бага байхад болж өнгөрсөн явдлууд дурсамж болон санаанд орж ирээд байдгиймаа хэхэ. Би 8-р ангид сурч байсийм даг. 5 дахь өдөр хичээлээ тараад л сумын төвөөс 20 орчим км зайтай хөдөө байдаг өвөөгийнхрүүгээ унаанд дайгдах ч юмуу аавынхаа планет-5 ийг унаад л жийрийлгэдэг байлаа. Амралтын 2 өдөр өвөө ах хоёртоо тус дэм болж байгаад л бүтэн сайны шөнө гэртээ шуугиж ирээд л маргааш нь хичээлдээ явдаг байсын. Хөдөөний ажил дуусна гэж байхгүй өдөр бүр нэгэн хэвийн хийдэг ажлаа давтаад л хийгээд байна. Тэр жилийн хавар өвөө, ах 2 маань бүтэн нойртой хоноогүй юм даг. Юу гэвэл хоттой хонинд маань боохой(Чоныг хэлж байгаан. Манай нутгийнхан Чоно гэж нэрийг нь хэлэхээс цээрлэж Боохой, Хангайн амьтан гэх мэтээр ярьдаг) шөнө бүр орж ирээд бужигнуулж байгаад явдаг болсон байсын. Яагаад ийм явдал болоод байгаа шалтгааныг олох гэж баахан бодол болоод ололгүй олон хоносым даг. Тэгсэн харин нутгийн хэдэн залуус ойролцоох уулнаас чонын бэлтрэг сууличихаад буцах замдаа өвөөгийнхөөр буугаад мордсон байгаа юм. Чонын бэлтрэг суулисан бол харих замдаа заавал усаар гэтэлж гарах, үнсэн дээгүүр гарах зэрэгээр тойруу замаар явж замаа төөрүүлэх хэрэгтэй гэдгийг тэр хэдэн залуус мэддэггүй байснуу эсвэл албаар хорлох гэж шууд өвөөгийнд буусан байх. Чоно гэдэг амьтан аймар ухаантай шүү дэ бэлтрэгүүдээ алдсан чоно яасан ч зүгээр байхгүй тэр хэдэн хүний мөрөөр мөшгин ирж хариугаа авч байгаа нь тэр. Хаваржаанд хашсан хонинд шөнө дөлөөр ороод л хамгийн өнгөтэй өөдтэй эр хонинд хүрч аваад л явчихна. Тэгээд бүр шөнө бүр ирнэ. Ах хашаан дотроо дахаа өмсөөд, дарвинкаа бариад л сууна шүү дэ. Ахыг тэгэд сууж хонох шөнө орж ирэхгүй. Сууж байгаад ганц цаг нүдний хор гаргах хооронд нь орчихно. Үнэхээр сиймхийг андахгүй. Хашаан дотор хүн байгааг яаж ч мэддийн бүү мэд. Бас нэгэн сонин нь өвөөгийнх хоёрын хоёр хоточ нохойтой тэр 2 бол зэгсэн сайн ноход байсан. Нэг нь бүр анд авч явдаг анч нохой байсийн. Тэгтэл тэр 2 чинь тэр үеэр байгаа байхгүй нь мэдэгдэхгүй таг чиг болчихдог байсан. Өвөө заримдаа өөдгүй муу 2 хог чонотой нөхцөөд байгаан болуу гэж ирээд л уурлахчаа аяддаг байлаа. Ингээд олон шөнө нойргүй хонож, олон ч хонио алдсан да. Би дотроо тэр хэдэн залуучуудыг болгоод өгөх юм сан гээд л үзэн яддаг байлаа хэхэ. 2 сар орчмын дараанаас нэг юм ирэхээ больж билээ. Тэр хэдэн залуусын харгайгаар нэгэн хаврыг хэцүүхэн өнгөрөөж, овоо ч хохирол амсаж билээ :-)